Na današnji dan, 10 aprila 1941. godine, proglašena je Nezavisna Država Hrvatska, nacistička država osnovana pod vođstvom ustaškog režima, koja je postojala od 1941-1945. godine. U istoriji je zapamćena po najvećim zverstvima počinjenim nad Jevrejima, Srbima i Romima.
Hrvatska istorija je duga i komplikovana. Hrvati su slovenski narod koji potiče sa teritorije današnje Poljske, a na Balkan doseljavaju u vreme Vizantijskog carstva, tokom VI veka ili nešto kasnije. Na prostoru današnje Hrvatske i BiH, ujedinjenjem Primorske Hrvatske sa Panonskom kneževinom, 925. godine je nastala Kraljevina Hrvatska kojom je vladala dinastija Trpimirović. Svoju nezavisnost je izgubila 1102. godine, ulaskom u uniju sa Kraljevinom Ugarskom. U XVI i XVII veku veći deo Hrvatske je bio pod muslimanskom, otomanskom vlašću, a kasnije postaje deo Austrougarske monarhije.
Nakon Prvog svetskog rata, sa potpisivanjem Versajskog sporazuma, stvorena je nezavisna država Srba, Hrvata i Slovenaca, koja 1929. godine dobija naziv Jugoslavija. Nezadovoljstvo zbog dominacije Srba, uz jaku želju za nezavisnošću, u Hrvatskoj počinje da rađa nacionalizam. Jedan od vođa pokreta, Ante Pavelić, odlazi u fašističku Italiju gde osniva organizaciju Ustaše - Hrvatski revolucionarni pokret. Uz podršku Musolinija pridobija veliki broj pristalica u otadžbini i emigraciji.
Početkom Drugog svetskog rata, italijanske i nemačke fašističke snage 6. aprila 1941. godine napadaju Jugoslaviju. To je hrvatskim nacionalistima otvorilo put kojem su se dugo nadali. Samo četiri dana kasnije ustaški vođa i bivši general jugoslovenske vojske Slavko Kvaternik preuzima kontrolu nad Zagrebom, i u radio prenosu objavljuje formiranje Nezavisne Države Hrvatske. Ovim potezom on otvara put za povratak Ante Pavelića iz Italije, koji uz podršku stotina građana 16. aprila 1941. godine sebe proglašava poglavnikom novog hrvatskog režima, a Kvaternika postavlja za svog zamenika.
Sile Osovine su rado prihvatile NDH, jednu od marionetskih država sa prividom suvereniteta, ali pod jakom opštom i efektivnom kontrolom vodećih fašističkih sila. NDH je imala i teritorijalne pretenzije na delove susednih država, pa su se u njenom sastavu našli i delovi današnje BiH i Srbije. Ustaše su odbacile istorijsku činjenicu o svom slovenskom poreklu, i usvojile tvrdnju da su potomci germanskih gotskih plemena sa arijevskim genima. Deleći nacističke ideale i sklonosti, njihov cilj je bio stvaranje genetski čiste države što je rezultovalo sistemskim programima istrebljenja, proterivanja i genocida u kojima je stradalo više stotina hiljada građana.
Pavelić je zabranio ćirilično pismo, jedno od obeležja kulture i religije Srba, i započeo progon Jevreja. U maju 1941. godine odlazi u Vatikan u posetu papi Piju II u nadi da će dobiti njegovu podršku za svoje političke ideje, ali se vraća bez njegovog blagoslova iako Vatikan postavlja svog ambasadora u NDH. Milovan Žanić, jedan od ministara u Pavelićevoj vladi, 2. maja 1941. godine u Velikoj Gorici izdaje podsticajne instrukcije tipične za taj period:
„Ova država može biti samo hrvatska država i ne postoji nijedan metod od kojeg ćemo se uzdržavati da je učinimo istinski hrvatskom i očistimo je od Srba, koji su nas vekovima dovodili u opasnost, i činiće to ponovo kad god im se ukaže prilika.”
Sva politička i legislativna vlast je bila u rukama ustaša, a zakoni su tumačeni i sprovođeni u skladu sa potrebama i željama novog establišmenta. Počele su godine masovnog terora, genocida i nasilja. Ante Pavelić u junu 1941. godine odlazi u posetu Hitleru, koji predlaže progon svih Jevreja iz Hrvatske.
Pavelić je želeo i mogao da učini mnogo više za svoje saveznike; već sledećeg meseca otvoren je prvi hrvatski koncentracioni logor. Iako je jedan broj domaćih Jevreja deportovan u Aušvic, naveći broj je završio u hrvatskim nacističkim logorima zajedno sa Srbima i Romima, kao i Hrvatima i Bosancima koji su se opirali fašističkom režimu ili podržavali komunistički oslobodilački pokret. Najstrašnija mučenja su se dešavala u Jasenovcu, gde su bili srećni oni koji su brzo ubijeni. Ostali su preživljavali agonije mučenja, sa glavama zaronjenim u ključalu vodu i drugim nezamislivim vidovima torture. Ne postoji tačan podatak o broju stradalih, ali se smatra da je najmanje 700000 ljudi ostavilo živote samo u Jasenovcu.
Jedini koncentracioni logori u Drugom svetkom ratu, specijalizovani za zatvaranje i ubijanje dece, bili su logori Jastrebarsko, Sisak, Livno i logor na ostrvu Pag, smešteni u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. U Jastrebarskom je bilo zatvoreno oko 6000 srpske dece o kojima je na putu u sigurnu smrt brinuo red časnih sestara. Od gladi je dnevno umiralo 50-70 dece, a na svaki nagoveštaj neposlušnosti dete bi bilo odvođeno iza logorske štale i ubijano krampom. Retki su preživeli, najviše zahvaljujući nadljudskim naporima dobrotvora poput Dijane Budisavljević.
Nakon poraza Sila Osovine 1945. godine partizani ulaze u Zagreb i hapse neke od ustaških vođa, između ostalih i Slavka Kvaternika koji je pogubljen 1947. godine. Veliki broj čelnika nacističke Hrvatske je uspeo da pobegne i sakrije se u zemljama Latinske Amerike, Kanadi i Australiji. Pavelić se krio u Austriji i Italiji pre bekstva u Argentinu, gde ga je 1957. godine prepoznao i pokušao da ubije Crnogorac Blagoje Jovović. Od posledica ranjavanja umire dve godine kasnije, u Španiji. U modernoj hrvatskoj istoriji njegov lik prate brojne kontroverze. Za jedan broj građana on će zauvek ostati teret mračne fašističke prošlosti, za druge je narodni heroj u borbi za hrvatsku nezavisnost.
Hrvatska je 1945. godine ponovo postala deo Jugoslavije, koju je vodio maršal Tito. Nametnuta ideja zajedništva, pomirenja, bratstva i jedinstva u ovoj bivšoj jugoslovenskoj republici nikada nije potpuno prihvaćena, a nacionalističke ideje ponovo oživljavaju u punoj snazi početkom 1990-tih.
Istorija se ponavlja, konstatovali su još stari Latini, ali svaki put sve više košta - dodao je Frenklin Ruzvelt.
Izvori: The Contested Country - Yugoslav Unity and Communist Revolution (1919-1953), Rat i djeca Kozare, History Today
