Strm i stenovit, on vekovima krije svoje tajne u preko 70 pećina. Samo neke od njih su otkrivene i dostupne, poznate pod imenom Zlotske pećine (Lazareva pećina, Vernjikica, Hajdučica, Mandina pećina, Dubašnička jama i druge). U najužem delu, kanjon je širok svega 3 metra. Obavijen je stenovitim planinskim grebenima sa svih strana. Sa jugoistoka se uzdiže Malinik (1,087 m), sa severa Strnjak (720 m) i Kornjet (696 m), a sa zapada Pogara (883 m) i Mikulja (1,022 m).

Lazarev kanjon je danas dom retkih biljaka - krimskog bora, reliktne vrste tisovog drveta i srpske ramondije, i životinja - divokoze, surog orla, šumske sove i sivog sokola. U njegovim pećinama stanuje veliki broj endemskih zglavkara, i slepih miševa koji im dododaju šarm mistične divljine.

Kanjon je dobio ime, kako legenda kaže, davne 1371. godine, kada su posle bitke na Marici u njemu odmarali konjanici kneza Lazara. Za vreme Turaka, Lazarev kanjon je bio utočište homoljskih hajduka u koje se bežalo tokom najvećih opasnosti, jer se Turci nikada nisu usudili da kroče u ovaj krečnjački masiv usečen u planinu Kučaj. Iz tog doba datira i druga legenda, koja kaže da su kanjon i pećina dobili ime po hajduku Lazaru koji je pljačkajući Turke stekao neviđeno bogatstvo i sakrio ga u teško dostupnim lavirintima pećine. Veruje se da pećina i danas čuva Lazarevo blago.

Ulaz u kanjon vodi pored Lazareve pećine, koja je poslednje odmorište sa izvorom pijaće vode duž celog kanjona. Tek nakon višesatnog hoda, sledeće osveženje je moguće naći u čistoj vodi planinske ponornice, bistre reke Demižlok. Planinari ceo Lazarev kanjon pređu za oko 9 sati. U njemu ne postoje pešačke staze, a put je težak zbog brojnih uspona, odronjenih stena i oborenog drveća.

Da prirodnih opasnosti ne manjka pobrinula su se i brojna legla zmija otrovnica, najčešće poskoka, pa iskusne ekspedicije uz standardnu planinarsku opremu često sa sobom nose i serum protiv ujeda zmije. Šare poskoka se savršeno stapaju sa okolinom, a ujedi najčešće dešavaju kada se nepažnjom zgazi, ili tokom pridržavanja za stene rukom priklešti ova ljuta otrovnica. Neočekivano, život mogu da vam ugroze i preplašene divokoze, koje bežeći od nezvanih gostiju uz strme litice često izazivaju odrone i pravu topovsku paljbu kamenih gromada.

Sam kanjon je nepristupačan za duži odmor, mada su kraća zadržavanja na brojnim vidikovcima obavezna zbog prelepog pogleda na okolinu. Nakon 5-7 sati hoda, put se račva na dva kraka. Levi vodi do planine Malinik, a desni ka ponoru reke Demižok. Kamperi obično podižu šatore ili na samom ulazu u kanjon kod Lazareve pećine, ili na izlasku iz kanjona, na mestu gde reka Demižok ponire u podzemne pećine. Noć provedena pored bistre planinske reke obezbeđuje odmor potreban za naporno planinarenje u povratku.

Lazareva pećina je najpoznatija znamenitost kanjona. To je suva, zatvorena pećina, sa izvorskom vodom, bogato okićena pećinskim stubovima, draperijama, bigrenima i kalcitnim kadicama, kao i nakitom od stalagmita i stalaktita visokim i do nekoliko desetina metara. Sam ulaz krase pećinske sveće sačinjene od snežnobelog kristalizovanog kalcita. Nakit Lazareve pećine nazivan je po oblicima na koje nalikuje, pa su najpoznatiji ukrasi Stogovi, Fontana (poznata i kao Fontana želja u koju se ubacuju novčići), Plast, Bizon, Carska loža, Dirigent, Orkestar, Slapovi, Kula kneza Lazara i dr. Mistika njenih dvorana, od kojih su najpoznatije Koncertna dvorana i Dvorana slepih miševa, poslužila je kao idealna scenografija za neke od scena najskupljeg srpskog filma svih vremena, epske drame „Čarlston za Ognjenku” (2008).

Pećina je od sela Zlot je udaljena samo 3 km. Njeno istraživanje je 1882. godine započeo nemački hemičar Feliks Hofman, a sedam godina kasnije nastavio naš Jovan Cvijić. Do sada je istraženo čak 9,818 metara. Razgranati pećinski kanali, kako se procenjuje, dugi su 12,000-15,000 metara, mada postoje indicije da se ispod četiri poznata nalazi još jedan nivo kanala. Dalja istraživanja će biti teška i veoma rizična, jer je neophodno da se ekspedicije probiju kroz potopljene sifone, ili pronađu alternativne puteve pomoću kojih bi ih izbegli.

U pećini su otkrivena tri praistorijska kulturna horizonta. Iz najstarijeg, bakarnog doba, pronađen je veliki broj keramičkih predmeta i koštanih alatki (šila, dleta, noževa). U bronzano doba pećina je služila kao lovačka stanica, a u gvozdeno, koje je obeležio povratak bakru, kao centar metalurgije. Najvredniji eksponat iz tog doba je kompletno sačuvan bronzani pojas raskošne izrade i dekoracije. Pretpostavlja se da su u to doba trgovačke veze stanovnika Lazareve pećine dosezale sve do Egejskog mora. Bogato nalazište fosilnih ostataka svedoči da je tu bio dom pećinskog medveda, pećinskog lava i pećinske hijene. Zaštićena je kao spomenik prirode od 1949. godine, a 2005. godine je proglašena objektom geonasleđa Srbije na teritoriji spomenika prirode Lazarev kanjon.

U kanjon koji se nalazi na oko 230 km od Beograda i 21 km od Bora stiže se lako, putem E-75. Kod Paraćina se isključuje na magistralni put za Zaječar, koji vodi do raskrsnice za Boljevac i Zlot. Iz sela Zlot se skreće levo za kanjon i tu je kraj udobnog putovanja.

Sledi uzbudljiva avantura kroz korito Lazareve reke pod punom planinarskom opremom i upoznavanje sa jednom od najznačajnijih prirodnih lepota istočne Srbije. Istraživanje kanjona nije obična planinarska avantura, već svojevrstan test upornosti, veštine i opreznosti koji će biti bogato nagrađen smenom prizora dinamičnog spleta stena, bujnih šuma i livada, i vidikovaca sa kojih pogled pada na pejzaž od kojeg zastaje dah.