Iz bogatog Šostakovičevog opusa izdvajaju se dva djela, jedno zbog zanimljive priče koja ga prati, a drugo zbog neprevaziđene ljepote.

Šostakovičeva Sedma simfonija, za sva vremena upamćena kao Lenjingradska simfonija, nastala je tokom 1941/1942. godine u opkoljenom Lenjingradu (današnjem Sankt-Peterburgu). Za nju se bez sumnje može reći da je spoj muzike i istorije. Šostakovič je opsadu grada dočekao sa svojim sugrađanima, ne sluteći da će ona potrajati skoro 900 dana i da će u njoj, najviše od gladi, zime i iscrpljenosti, umrijeti više od milion stanovnika.

Odmah po početku opsade prijavio se u dobrovoljce, ali je zbog slabovidosti vraćen u civilne strukture odbrane. U pauzama između straža i gašenja požara, veliki kompozitor je komponovao svoje remek-djelo. Po odluci Vrhovne komande, Šostakovič je krajem 1941. godine evakuisan iz opkoljenog grada u Kujbišev (danas Samara), tadašnju rezervnu prestonicu SSSR-a, da završi simfoniju služeći otadžbini oružjem kojim je najbolje rukovao - notama.

Šostakovičeva želja je bila da simfoniju premijerno izvede Lenjingradska filharmonija. Pošto je i ona evakuisana i u to vrijeme se nalazila u Novosibirsku, simfoniju je premijerno izveo orkestar Boljšoj teatra u Kujbiševu, 5. marta 1942. godine. Moskovska premijera je bila 29. marta iste godine u izvođenju Boljšoj teatra i Orkestra svesaveznog radiokomiteta.

Simfonija je potom mikrofilmovana i u aprilu avionom prebačena u Teheran, a zatim na zapad. Zapadna premijera je bila u Londonu, 22. juna 1942. godine, u izvođenju Londonske filharmonije, a američka u Njujorku, 19. jula 1942. godine u izvođenju NBC filharmonije pod dirigentskom palicom legendarnog Artura Toskaninija.

Specijalnim avionom simfonija je u maju 1942. godine dopremljena u Lenjingrad. U gradu je od nekada brojnih orkestara tada još samo ostao Veliki simfonijski orkestar Lenjingradskog radiokomiteta. Nekada 40-člani orkestar, u tom momentu je brojao samo 14 članova. Ostali su ili poginuli, ili umrli od gladi i zime. Orkestrom je u to vrijeme rukovodio Karl Eliasberg. On se svim silama zauzeo da skupi dovoljan broj muzičara koji su se na bilo koji način bavili muzikom. Svi oni su u narednom periodu povučeni sa borbenih linija.

Lenjingradska premijera simfonije je planirana za 9. avgust 1942. Datum nije slučajno izabran. To je dan koji je Hitler odredio za konačni pad Lenjingrada. Treba napomenuti da u planovima nacista nije ni bilo planirano brzo zauzimanje grada, već njegovo iznurivanje glađu i zimom. Po Hitlerovim idejama nakon završetka osvajanja na mjestu Lenjingrada nije planirano da postoji naseljeno mjesto, niti njegovih 3 miliona stanovnika.

Sovjetski štab je nedjeljama prije premijere preuzeo obavještajne akcije u cilju lociranja artiljerijskih položaja. Tri hiljade artiljerijskih granata je tih dana bačeno na njemačke, prvenstveno artiljerijske položaje. Cilj je bio da se onemogući granatiranje dvorane za vrijeme održavanja koncerta i da u samo vrijeme održavanja koncerta bude dovoljno tiho da se čuje muzika. U tu svrhu je prema borbenim linijama postavljeno dotad neviđeno jako ozvučenje. Širom grada su takođe postavljeni zvučnici. Muzičari na sceni su uprkos ljetu bili višeslojno obučeni, da bi se sakrila drhtavica od gladi i iznurenosti. Naravno, samo izvođenje zbog sastava i stanja muzičara nije imalo vrhunsku umjetničku vrijednost, ali je orkestar nakon završnog takta dobio jednosatne ovacije. General Govorov, komandant lenjingradskog fronta, lično je prisustvovao premijeri i nakon izvođenja sačekao umjetnike i lično im čestitao.

Bila je to veličanstvena pobjeda nježne slovenske lirike nad germanskom preciznošću. Pobjeda duše nad voljom. Sam Šostakovič je rekao da je komponujući simfoniju slušao Vagnera, znajući da je veliki njemački kompozitor miljenik Vermahta i da su se na njemačkim radio-stanicama često mogla čuti njegova djela. Bila je to pobjeda nota nad bombama i granatama.

Dirigent Eliazberg se poslije rata sreo sa nekim njemačkim vojnicima koji su učestvovali u opsadi. Oni su mu rekli da su nakon koncerta bili sigurni da nikad neće uspjeti da slome Lenjingrad. Priča o izvođenju se vrlo brzo raširila Evropom i imala je ogromnog odjeka. Bila je to jedna od prvih pobjeda nad nacistima. Mada nije bila izvojevana na bojnom polju, njen uticaj na porobljene i napadnute narode ja bio nemjerljiv. Iako veoma popularna na Zapadu za vrijema rata, nakon 1945, simfonija se na Zapadu sa početkom hladnog rata naglo prestaje izvoditi.

Šostakovič i Eliazberg su proglašavani herojima, ali nakon rata i kritika Staljina padaju u nemilost, a sam Eliazberg i u zaborav. Postoje indicije da je uvodni stav, nastao prije početka rata, zapravo bio kritika svih zločina protiv humanosti, a to su u to vrijeme za Ruse bile Staljinove čistke. Sa promjenom društvenih okolnosti, taj dio simfonije je kasnije postao poznat kao Tema napadača ili Hitlerova tema.

Reprize koncerta, na istom mjestu i u izvođenju istih umjetnika su održane 1964. i 1992. godine. Tada ih je ostalo samo 14. Simbolično, isto onoliko koliko je brojao i originalni orkestar početkom 1942. godine.

Šostakovič je o svojoj simfoniji između ostalog rekao:

„Ne znam kako da okarakterišem tu muziku. Možda su u njoj materinske suze, ili čak osećanje kada je žalost toliko velika da više ni suza nema.”

I za kraj, da ne ostanemo na ovoj nadasve tužnoj muzici, Šostakovič je 1956. komponovao možda najljepši valcer svih vremena. Valcer je stekao posebno veliku popularnost nakon što ga je Stenli Kubrik uzeo kao muzičku podlogu za erotski triler Širom zatvorenih očiju (Eyes Wide Shut, 1999.) i kad ga je u redovan repertoar uvrstio jedan od trenutno najvećih, a sigurno najpopularniji violinista, Holanđanin Andre Rieu, sa svojim orkestrom Johann Strauss Orchestra.

Zatvorite oči i uživajte u 4 minuta najlepših nota: